Veel tekst? Gebruik beeldtaal

Hoe presenteer je gecomprimeerde en/of geaggregeerde uitspraken op een begrijpelijke en aantrekkelijke wijze? Volstaan staaf- en taartdiagrammen? 

Tijdens aflevering #33 van de Taal Voorbij in Pakhuis de Zwijger gaven Toon Niël en Tom Powell een korte introductie op het thema en daarna nam Gijs Rademaker, journalist, ons mee in de spreekwoordelijke keuken. Hij liet zien hoe hij elke week van een grote berg antwoorden een smakelijk gerecht maakt voor het opinieprogramma EenVandaag.

Datavergaring en content
EenVandaag werkt met een online opiniepanel. De deelnemers, enige tienduizenden krijgen wekelijks een serie van 20 tot 40 vragen voorgelegd over een actueel onderwerp met een gemiddelde respons van 60 %. Dat levert wekelijks een enorme hoeveel data op. Vraag en antwoordmethodiek zijn “klassiek”: puur talig. Een fundamentele beperking daar wetenschappelijk onderzoek, zoals Tom Powell ons heeft laten zien, heeft aangetoond dat het inzetten van beeldtaal tot een beter begrip bij minder geletterden leidt. Beeldtaal verbetert de kwaliteit van de respons én de representativiteit; de drempel om te kunnen deelnemen aan het opiniepanel wordt lager. Derhalve een aanbeveling om het toe te passen.

Naast de vragen is er ook de mogelijkheid om in ‘vrije teksten’, meningen over actuele zaken te geven. Ook hier slechts een puur talige faciliteit. In het digitale tijdperk kunnen beelden en beeltaaluitingen makkelijk worden aangeleverd. En daar kan je met specifieke software zelf kwantitatieve analyses op los gelaten worden. Kranten werken al lang op die manier. Die hebben dagelijks met tienduizenden foto’s te maken en maken daar een selectie uit.

In de data- en informatievergaring wordt geen gebruik gemaakt van beeldtaal. In de representatie van de uitkomsten daarentegen met nadruk juist wel. Advies van het Instituut voor Beeldtaal aan EenVandaag: zet beeldtaal ook in het onderzoekstraject in.

Toon Niël (l) Gijs Rademaker (m) en Tom Powell (r) tijdens De Taal Voorbij #33, Pakhuis de Zwijger

Presentatie
De grootste uitdagingen zijn de conversie van data naar content en van content naar presentatie. Hoe breng je het over naar je publiek? In ieder geval moet het eenvoudig en eenduidig zijn. Dat is een absolute voorwaarde. Ter wille van het behouden van de aandacht tijdens de uitzending én om de boodschap effectief te laten blijven hangen na de uitzending. Emotie is daarbij een belangrijk aspect. De content, de boodschap moeten een lading krijgen. Televisie is een dwingend en veeleisend medium door de beperkt beschikbare tijd en dito ruimte.

Naast beeldmateriaal als foto’s en tekeningen worden er voor representatie van cijfermatige gegevens vaak kolommen en balken gebruikt. Dat laatste lijkt op face value heel naturel en objectief. Maar ook hier geldt dat er keuzes zijn gemaakt en elke keuze heeft een implicatie. De kleuren van de balken, kolommen en achtergrond, de lengte, de verhoudingen ten opzichte van elkaar, de woordkeuze, enz. enz. Het continuüm loopt van speels tot manipulatief. Intentioneel? Nee, er is een hoogkaratige kwaliteitsbewaking. En de feedback wordt ter harte genomen.

Na dit intrigerende kijkje in de keuken met de chef-kok Gijs Rademaker ging de zaal aan de slag met een aantal oefeningen.

Deelnemers in actie, De Taal Voorbij #33, Pakhuis de Zwijger

Oefeningen
De oefeningen zijn één van drie onderdelen van een thema-avond van het Instituut voor Beeldtaal om met de onderdelen theorie en praktijk zelf aan de slag te gaan. Eén oefening behelsde de opgaaf om een tiental foto’s van bekende en onbekende personen te verbinden met één van de tien uitspraken die bij de betreffende persoon behoort. Dat vraagt om interpretatie van de foto’s, van de teksten en het combineren ervan. Dat maakte veel los. De andere oefening bestond uit het verbinden van beelden en woorden die met geradicaliseerd-zijn waren verbonden. Daar moesten met de gegeven woorden en beelden combinaties worden gemaakt. En die combinaties vervolgens in volgorde van geradicaliseerdheid leggen. Ook dat veroorzaakte behoorlijk veel reuring en weerstand.

Gijs Rademaker ziet nu de combinatie, De Taal Voorbij #33, Pakhuis de Zwijger

Taal. Beelden. Beeldtaal. Het zijn geen objectieve entiteiten bleek weer. Niet cognitief en zeker niet emotief.

Door: Jos Overbeeke