Over Chinese karakters en metaforen

Chinees, dat is al redelijk lastig. Maar emoties uitdrukken in metaforen met ideogrammen?  Zhen Pan, associate professor van Jiangsu Normal University, doet er onderzoek naar.

Pan is een half jaar verbonden aan het Metaphor Lab van de UvA als researcher in residence.  Op uitnodiging van het Instituut voor Beeldtaal gaf hij ons tijdens de Taal Voorbij #21, op 21 januari 2015 in Pakhuis de Zwijger een kijkje in zijn onderzoek naar metaforen in de Chinese taal bij het uitdrukken van emoties. Pan’s theoretische uiteenzettingen werden afgewisseld met interventies van filmmaker Tibor Drost, die met de zaal enkele oefeningen deed in het herkennen en zelf ontwikkelen van karaktertekens.

heart

In de Chinese taal lopen veel omschrijvingen van emoties via het karakterteken voor het menselijk hart. Zhen Pan gaf hiervan vele voorbeelden: eerst in Chinees schrift, dan de pinjing-transcriptie, en tenslotte een Engelse vertaling. ‘Hold a fire in one’s heart’, zegt een Chinees als hij het over boosheid heeft. ‘One’s heart gets sour’ betekent: verdrietig zijn. ‘One’s heart burns’ staat voor bang zijn.

De meeste talen zullen vergelijkbare beeldspraak hebben. Prikkelend wordt het waar het Chinees andere beeldspraak hanteert dan het Nederlands of het Engels: ‘She is my meat and liver’ zegt een Chinees als hij wil zeggen dat hij iemand graag mag. Een mooie is ook: ‘One’s hearts melts into bitter water’: gefrustreerd raken.

Niet alleen menselijke organen worden erbij gehaald om emoties uit te drukken, hetzelfde geldt voor smaken (zie boven), gezichtsuitdrukkingen, lichaamshoudingen en kleuren. ‘His eyes grow big and the mouth gets stiff’ lijkt wel op: hij is verstijfd van angst. ‘Stamp one’s feet’ zeggen wij ook. En ‘go red-eyed’ verwijst naar jaloezie.

Maar niet alle Chinese beeldspraak is zo simpel, soms vragen karakters om enige uitleg. ‘Keep the heart even and Qi goes smoothly’: Qi is Chinees idioom verwijzend naar harmonie.

Nu is het Chinees natuurlijk een beeldende taal, net als het oude Soemerisch of Egyptisch, en anders dan talen die gebruikmaken van een alfabet, zoals het Latijn: de karakters zijn van oorsprong vereenvoudigde tekeningen van voorwerpen en begrippen. De karakters voor ‘hart’, ‘lever’, ‘rood’ of ‘zuur’ zijn vaak in het karakter voor een emotie terug te vinden, dus ook de oorspronkelijke picturale uitbeelding hiervan.

Shang_dynasty2
Oracle Bone from the Shang dynasty

 

Oracle Bone, Ox scapula (shoulder blade) with a   divination inscription from the Shang dynasty, dating   to the reign of King Wu Ding (wikipedia)

 

 

 

 

pictogrammenontwikkeling Zhen Pan liet iets zien over de ontwikkeling van de oorspronkelijke tekeningetjes tot de moderne karakters. Vaak was het symbool er visueel niet eenvoudiger op geworden, en de oorspronkelijke betekenis minder herkenbaar. De kalligrafische aard van het Chinese schrift heeft hierin vast een grote rol gespeeld: de kalligrafische pen bepaalde de vorm van de tekens.

Zhen Pan vertelde hoe karakters ook in andere opzichten complexer waren geworden. Veel van de 10.000 moderne tekens zijn samenvoegingen van oorspronkelijke karakters. En soms heeft één van de twee elementen niet zozeer naar een inhoudelijke betekenis, alswel is het een aanwijzing voor de uitspraak. Pan noemde deze karakters ‘pictofonisch’.

zhen-en-tibor
Tibor Drost (l) en Zhen Pan, Taal Voorbij #21, Pakhuis de Zwijger, 21 jan 2015

Zelf aan de slag

Pictografische karakter schreeuwen natuurlijk om zelfwerkzaamheid: kan ik een karakter tekenen voor bijvoorbeeld ‘vriendschap’, ‘berg’ of ‘chaos’? Kan ik een karakter tekenen zodat een ander direct begrijpt wat ik bedoel? Kan ik een zin opschrijven met gebruikmaking van uitsluitend karakters? Op aanwijzing van Tibor Drost hanteerden de aanwezigen zelf de moderne kalligrafeerpen: de viltstift. Dat leidde tot enkele interessante inzichten en vragen:

– een abstract idee uitbeelden als ‘verdraagzaamheid’ is toch nét even lastiger dan het uitbeelden van concrete zaken als berg, huis of bloem;

– en een ‘plaatje’ is nog geen karakter. Maar wat is het dan wel?

Elk onderzoek levert altijd ook weer veel extra vragen op. Laat duizend beelden en woorden bloeien.

Door: Jos Overbeeke

Lees ook: Word? Image? Imageword? It’s a quest!