Met orakel techniek zinvolle teksten componeren? Jazeker, het kan.

Op dinsdag 5 april, waren het de oude Egyptenaren en Grieken die nader onderzocht werden op hun gebruik van de combinatie van woord en beeld.

Het exposé van kunsthistoricus Michael van Hoogenhuyze ging over de samenwerking van woorden en beelden aan de hand van hiëroglyfen, orakels en het tarotspel. Vanuit de algemene stelling dat de mens van oudsher een fascinatie voor symboliek heeft. Of anders gezegd, voor de vorm, de representatie in fantastische/gefantaseerde beelden. Met en zonder tekst. En voor het idee dat daarin betekenis is opgesloten. En voor de uitdaging dat die betekenis kan worden ontsloten door een systeem van losse vrijheidsgraden én regels. Niet gering want voor deze geheimtaal bestaat geen sleutel, ook die moet gemaakt worden. Je gaat betekenis ontwaren in zaken die eigenlijk geen relatie hebben. Maar ook dat weet je niet.

Van Hoogenhuyze neemt ons mee in een spectaculaire reis die begint bij de geschiedenis der hiëroglyfen, de compleet verkeerde, maar eeuwenlang geldende interpretatie uit de middeleeuwen door Horapollo. Om via de rol en betekenis van het tarotspel uit te komen bij Marcel Duchamp, Man Ray en het dadaïsme. In vogelvlucht een uitstekende warming up om zelf te gaan orakelen. Kunstenares Ida van der Lee heeft een zeer toegankelijke spelvorm ontwikkeld waarmee een groep aan de hand van woorden en afbeeldingen of voorwerpen tot een uitspraak over de toekomst kan komen. Een herleving van een historisch fenomeen.

Het klassieke orakel is natuurlijk dat van Delphi. Uit een rots in deze Griekse plaats kwamen dampen vrij, zegt men, onder invloed waarvan een priesteres tot haar uitspraken kwam. De Romeinse schrijver Plutarchus (46-120 n.C.) heeft hier zelf(s) jarenlang als priester gefungeerd.

In Europa zijn vanaf de 15^de eeuw honderden jaren lang hiëroglyfen op basis van zeer beperkte kennis geïnterpreteerd. Deze waren gebaseerd op een bewerking van het geschrift Hieroglyfic van een zekere Horapollo, die zelf priester was geweest in Egypte. Het geschrift dat heel lang dominant bleef, de Hypnerotomachia Poliphili, verscheen in 1499 in Venetië en wordt toegeschreven aan de Dominicaanse priester Francesco Colonna. Het boek is een romance, geschreven in een bizarre taal, waarin opnieuw voorspellende hiëroglyfen een rol spelen.

 

 

Heden ten dage is er nog slechts één systeem dat gebaseerd is op het vinden van betekenis en het krijgen van kennis, het formuleren van een boodschap door het combineren van beelden en woorden: het tarotspel. De strekking van de boodschap is altijd een uitspraak over de toekomst, een voorspelling dus. De herkomst van tarotkaarten ligt in de 15^e eeuw in Milaan bij de machtige families van de Visconti en Sforza.

Na dit betoog gingen de deelnemers vol enthousiasme zelf aan de slag aan de speeltafels. Elke speeltafel had een spelleider. Net als bij orakels en tarot: veel vrijheid maar met regels. Dobbelstenen voor het toeval, onverwachte ingrepen in het verloop ven het proces door de spelleider (priester?). Door middel van vrij associëren, fantaseren en combineren ontstaat er uiteindelijk een tekst. Gezien het wordingsproces, een opvallend betekenisvolle tekst. Tot grote verbazing van de deelnemers.

Om er twee te noemen “Over vijf jaar is het succes van het familiebal het begin van een ontdekkingsreis of misschien een bedevaart.” “In de verre toekomst zal blijken dat de oplossing van het Avondland in zelfbeschikking was gelegen.”

Je begint te begrijpen dat het orakel van Delphi zo lang in bedrijf is geweest. En je krijgt ook een vermoeden hoe politici aan hun teksten komen.

Door: Jos Overbeeke