Mode: er is veel meer dan je ziet

Mode associaties Google

De 30^ste aflevering van de serie De taal voorbij had het fenomeen mode in het vizier. Op het eerste gezicht een mono onderwerp. Maar alleen al de zeer diverse samenstelling van het publiek, van fashion activisten, taalwetenschappers, mode aficionada/o/s tot gewoon geïnteresseerden weerlegde dat cliché. In de praktijkoefeningen bleek hoezeer iedereen met mode in brede én diepe zin bezig is. En hoe makkelijk je contact kunt leggen. Mode spreekt, mode verbindt. Een kwestie van luisteren en er voor openstaan.

Onderzoeks- en beroepspraktijk

Charlotte Dwyer doet onderzoek naar mode vanuit een mediawetenschappelijke achtergrond en met een multidisciplinaire aanpak. Filosofie, semiologie, algemene taalwetenschap en sociale wetenschappen. Sanne Bolten werkt als modejournalist en heeft eveneens een mediawetenschappelijke achtergrond. Vandaaruit kunnen zij samen werken en praktijk en theorie toetsen.

Charlotte Dwyer (in jurk) en Sanne Bolten (in broek) tijdens De Taal Voorbij #30, Pakhuis de Zwijger

Representatie

Één van de vijf door Paul Watzlawick gepostuleerde communicatieaxioma’s luidt dat je je aan communicatie niet kunt onttrekken. Je kunt niet niet-communiceren. Mutatis mutandis geldt dat onverkort ook voor mode: je kunt niet niet aan mode doen.

Mode heeft veel kenmerken van taal en wat je met taal kunt doen. Mode is een taal van tonen, een taal van suggereren, van zwijgend spreken, en vooral van associëren. Mode roept betekenis op door zich met andere betekenissen te verbinden. Taal, mode en de versmelting van woord en beeld tot beeldtaal is nooit neutraal. Met mode kun je rebels zijn, provoceren, bevestigen, aantrekkelijk, neutraal of minder aantrekkelijk presenteren.

Links: Lauren Santo Domingo – PFW – October 2016
Midden: Rosea Lake, Judgements
Rechts: Ines Doujak, Not Dressed For Conquering, since 2010: Haute Couture 01 Fires, shirt

Mode is altijd in relatie tot elkaar, dus presentatie en perceptie. En mode is evenals taal een ordeningsinstrument in die relatie. Mode bevat bijvoorbeeld uitdrukkingen van macht en het heeft hiërarchiserende componenten. Dure kleding is een statement, de mate van bedekking is een statement, een parelsnoer roept onverbiddelijk bepaalde specifieke associaties op. Met zo’n component kun je dan ook spelen. Uiteraard ook afhankelijk van de setting en de context.

Mode doet altijd volop mee zonder expliciet te spreken. Mode is rijk aan betekenis, expliciet, impliciet, bewust en on(der)bewust. Mode is alledaags, van alle dag en van iedereen. We kiezen elke dag weer een beeld van wat we willen zeggen en van de relatie tussen wat we zeggen en wat we tonen.

In mode zit ook veel onuitgesproken betekenis die je toch zou kunnen zien of horen. Mede daardoor kan mode heel spannend zijn. Mode is een rijk medium waar je veel mee kunt zeggen. Maar uiteraard wel een taal die je moet leren “spreken”. De keuze van (re)presenteren is een dagelijks terugkerende keuze. Kortom, mode is net als taal en beeldtaal alledaags én complex. Mode en taal worden beeldtaal. In zijn meerduidigheid een complexiteit die nog veel onderzoek vraagt. Taal verandert de wijze waarop mode wordt ontvangen.

De handtas van het luxe Franse modemerk Balenciaga en de iconische boodschappentas van IKEA.

 

Paradigmashift

Berichten over mode

Sanne Bolten postuleert dat de dominante positie die de modebladen ruim een eeuw hadden voorbij is. De modebladen hadden als formule veel tekst die werd geïllustreerd met een aantal foto’s. Ook hier had taal een overheersende, bepalende positie. Opvallend aangezien het subject mode zich immers bij uitstek manifesteert in het doen tonen en gezien worden. Met de opkomst van internet kwam ook het fenomeen van blogs. In tegenstelling tot modebladen kenmerken blogs zich juist door zeer weinig tekst en zeer veel beeld. Het beeld heeft daar een dominante positie en taal juist een illustrerende rol. Taal en beeld doen het nog steeds samen maar de dominante positie is gewisseld.

De blogs hebben nog een fundamentele verandering bewerkstelligd. De beroepsgroep van modejournalisten, verbonden aan de modebladen, is haar positie kwijt. En daarmee is ook de inhoud van de berichtgeving, de keuze van de onderwerpen fundamenteel veranderd. Modejournalisten hadden een bepaalde, tamelijk heterogene achtergrond i.h.b. qua opleiding. De modebloggers hebben daarentegen de meest uiteenlopende achtergronden en zijn in het vakgebied mode als amateurs, als autodidacten begonnen. Er zijn geen beperkingen meer: iedereen kan met weinig moeite en kennis een blog beginnen en in principe een groot publiek bereiken. Je zou kunnen zeggen dat de modeberichtgeving gedemocratiseerd is.

Wetenschappelijk onderzoek

Zou mode een meisjesstudie zijn? Dat er daarom zo weinig serieus wetenschappelijk onderzoek is en wordt gedaan? Dat de masculiene dominantie, ook nog steeds in de wetenschap, in wetenschappelijk onderzoek aanwezig, ook als consequentie heeft dat mode niet een serieus onderwerp kan zijn. Opmerkelijk omdat mode in de samenleving zo alom aanwezig is maar desalniettemin als onderzoeksonderwerp nauwelijks is opgepakt. En dat terwijl mode ook over economie gaat, over community building, over politiek, over Leitkultur. Charlote Dwyer is een van de weinige wetenschappers in Nederland die zich binnen de mediawetenschappen met modeonderzoek bezighoudt.

Dus hoe aanwezig mode ook is in het dagelijkse leven, het heeft niet tot veel wetenschappelijk onderzoek geleid. Een van de weinige publicaties op het gebied van mode van formaat is Système de la mode van de Franse filosoof en semioloog Roland Barthes. Semiologie of semiotiek, algemene taal en tekenleer is een bescheiden wetenschappelijk domein, naast Roland Barthes zijn grootheden als Ferdinand de Saussure en Charles Peirce te noemen. Dat mode nog nauwelijks onderzocht is vanuit beeldtaal, de interactie tussen beeld en taal, mag dan al helemaal niet verwonderen. Zoals Scott McCloud in Understanding Comics en John Bateman in Text and Image betogen is de afzonderlijke taalwetenschap c.q., taalwetenschappelijk onderzoek en onderzoek hoe beelden in communicatie werken an sich al complex en omvangrijk. De combinatie, beeldtaal, is dan wel een erg grote uitdaging. Maar daarom niet minder nodig.

Filosofie houdt zich met talige betekenis bezig terwijl mode ogenschijnlijk slechts om de waarneembare buitenkant, de presentatie gaat. Er is wel geopperd dat in het stileren van het uiterlijk de ziel wordt gevangen. Een onderwerp waar de filosofie zeker wel belangstelling voor kan hebben. Zoals Ludwig Wittgenstein al stelde, taal heeft grenzen. Waarover men niet spreken kan, daarover kan men niet anders dan zwijgen. Dat zwijgen zou kunnen worden ingevuld met beelden. En wel met modebeelden. Mode is rijk aan inhoud en aan dimensies. Mode heeft grote politieke en maatschappelijke betekenis.

Door: Ronald van Eerten

Zie ook het beeldverslag van ‘Hoe mode spreekt‘ op deze site