Kunstenares over de vloer

foto 5

Beelden en woorden lijken verschillende grootheden te zijn. Toch kunnen zij elkaar behoorlijk overlappen. Verslag van Avond 3 van Het Instituut voor Beeldtaal 24 september 2013 in Pakhuis De Zwijger.

In zijn inleiding liet kunsthistoricus Pieter de Nijs zien dat aan het begin van de 20e eeuw  kubisten woorden en woorddelen opnamen in hun schilderijen: de letter werd een picturaal element. Van de andere kant: in dezelfde periode werd geexperimenteerd met ‘visuele poezie’, gedichten waarbij de woorden vrij over de pagina kwamen te staan, en andere typografische elementen werden toegevoegd. Soms was de ordening dermate los dat de lezer zelf kon bepalen welke woorden hij met elkaar in verband bracht. De lezer creëert zijn eigen verhaal. In Nederland kennen we het werk van Paul van Ostaijen, maar Franse dichters als Stéphane Mallarmé waren hem al voor gegaan. Kortom, woord en beeld hebben veel meer met elkaar gemeen dan we in eerste instantie denken.

En toen kwam Tine Wilde. De Amsterdamse kunstenares en filosofe was door het Instituut voor Beeld+taal gevraagd om, middels indringende publieksparticipatie, iets te laten zien over de relatie tussen woord en beeld. Wat was haar stelling?
Laat ik eerst vertellen wat zij deed. Om te beginnen werden we gevraagd om, zittend op de vloer, een tekening te maken ‘from scratch’. “Je begint met helemaal niets.” Het tekenen vond plaats in het donker, onder begeleiding van stemmige muziek (Stimmung van Karlheinz Stockhausen). Alles mocht, behalve het gebruiken van woorden in de tekening. De toehoorders hadden er zin in. Op veel plaatsen werd driftig en enthousiast gewerkt.

In fase twee was de opdracht de tekeningen te voorzien van woorden. Daartoe konden we kiezen uit honderden hele en halve woorden, uit tijdschriften geknipt en uitgespreid over een grote tafel. Na een aarzelend begin ontstonden ook hiermee de fraaiste werkstukken. Ondertussen kwamen de camera’s te voorschijn. Niet alleen de assistente van Tine Wilde legde alles vast, ook deelnemers lieten zich niet onbetuigd – zoals tegenwoordig alles en iedereen wordt vastgelegd.

Tijd voor een afronding. Wat hadden wij gedaan? Wilde vroeg ons, op een stoel, naast onze eigen tekening te gaan zitten. Het eindresultaat noemde zij een ‘installatie’. “Straks, als wij hier vertrokken zijn, is dit alles er niet meer. Daarom is dit een installatie.”
Volgden enkele opmerkingen over het creatieve proces en de rol van het onbewuste daarbij. “We leven in een complexe samenleving, waarin weinig dingen nog houvast bieden. Ons onbewuste hebben we nodig om – paradox! – verstandige besluiten te nemen, beslissingen waar we morgen ook nog achter staan. Moderne psychologen hebben dit laten zien. Kunstenaars werkten altijd al met hun onbewuste, en buiten de kunst moeten we dit onbewuste nu ook vaker gebruiken. Wat ik zie aankomen is een ‘artistic turn’.”

Heel mooi allemaal, maar wat zegt dit nu over de relatie tussen woord en beeld? Daar ging het ons toch om? Enkele deelnemers leken dit ook zo te ervaren, en vertelden uit eigen beweging dat zij het lastig vonden om, in het tweede deel van de oefening, woorden toe te voegen aan het oorspronkelijke beeld. “Woorden leggen een tekening vast die, op zichzelf genomen, op vele manieren interpreteerbaar is”, werd gezegd. Anderen hadden met de ‘knip-woorden’ hele gedichten gemaakt, waarvan een enkele werd voorgedragen.

Als om ons terug te leiden naar het oorspronkelijke thema, toonde Pieter de Nijs tot slot twee filmpjes, waarin woorden een ongebruikelijke rol spelen. De eerste was een video waarin, op stevige muziek, uitsluitend woorden werden geprojecteerd. De tweede bevatte een ongewone combinatie van speelfilmscenes en ondertiteling.
Over hoe woorden en beelden relaties met elkaar kunnen aangaan, valt nog veel te ontdekken.

Wordt vervolgd.

JO

 

ps: zie voor de vertoonde filmpjes het blogartikel ‘En het schrift was schermschrift geworden’ of surf direct naar:

Young Hae Chang Heavy Industries: Dakota

Young Hae Chang Heavy Industries: So So Soulful

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *