En het schrift was schermschrift geworden
Dreigt het ons zo vertrouwde schrift te verdwijnen? In de Groene Amsterdammer wordt deze vraag onderzocht in een zeer informatief artikel. Sluit goed aan bij het onderwerp van onze volgende bijeenkomst op 24 september.
Kiene Brillenburg Wurth schrijft onder de titel ‘Berichten uit een schriftloze samenleving’ over de ontwikkeling die ‘het schrift’ doormaakt in het elektronisch tijdperk. Ze verwijst onder meer naar een tekst van de mediafilosoof Vilém Flusser, die in Die Schrift: Hat Schreiben Zukunft vertelt hoe het schrift begon en het mogelijk zal eindigen: als beeld. In de jaren tachtig van de constateerde Flusser dat de lineariteit van het schrift ‘op hol was geslagen’: het schrift was schermschrift geworden. Het was genoeg, zei hij, om naar de ademloze snelheid te kijken waarmee videoteksten verschenen op de informatieschermen in luchthavens.
Onmachtige lezers
Dat het schrift met z’n lineair-logische structuur In een tijdperk waarin nieuwe elektronische media de boventoon voeren op z’n minst terrein aan het verliezen is, mag blijken uit de experimenten die zich op het grensvlak van tekst en beeld afspelen. In de cinépoèmes van Jan Baeke en Alfred Marseille bijvoorbeeld: film- of beeldgedichten waarin literatuur is veranderd in onderschrift. ‘Onder in het beeld vliegt in telex-stijl tekst voorbij. De tekst staat stil bij dingen die voorbijgaan en aan ons ontglippen, maar we krijgen de rust niet om dit goed te lezen: in beide richtingen, van rechts naar links en links naar rechts, raast de tekst voorbij. De woorden verwijzen vagelijk naar beelden die nog zullen verschijnen in het filmgedicht, zodat een complex geheel ontstaat van beeld/schrift.’ Of in het werk van het Amerikaans-Koreaanse duo Young Hae Chang Heavy Industries. Dit kunstenaarsduo werkt al sinds 1999 met flashtechnologie om het schrift in beeld/schrift te doen veranderen. ‘Grote zwarte letters in Monaco-font tegen een witte achtergrond schieten in razende vaart aan je voorbij, met één tot hooguit zeven woorden per scherm. Terwijl het ene scherm verschijnt, is het andere al weer verdwenen zodat je weinig vast kunnen houden van wat je hebt gelezen – zo je daar al aan toekwam.’ De woorden verschijnen op het ritme van Dakota van Art Blakey. ‘Hoe lang het gedicht duurt weet je niet. Je bent overgeleverd aan een verblindend schrift. Niks interactiviteit. De lezer is onmachtig.’
Een heden zonder verleden
Je zou je, anno 2013, inderdaad kunnen afvragen of het schrift nog de rol vervult die het eeuwenlang vervuld heeft, als middel om ervaringen en herinneringen vast te leggen. ‘De literatuur en film van de laatste vijftien jaar (maken) ons inderdaad bewust van de mogelijkheid van de uitwissing van het schrift als de motor van een lineair, historisch bewustzijn. Kijk naar films als Christopher Nolans Memento, romans als The Raw Shark Texts; van Steven Hall, of Travels in the Scriptorium; van Paul Auster, waarin personages ronddolen zonder herinnering en zichzelf maar heel tijdelijk met geschreven reminders in stand kunnen houden. In deze werken is het handschrift machteloos tegenover de vergetelheid: het schrift borgt weliswaar nog steeds een historisch bewustzijn, maar het gaat om niet-blijvende herinneringen, herinneringen die steeds weer worden gewist door een ander heden, een andere verbinding. Misschien laten dit soort amnesische personages (die gebruik maken van ‘analoge’ technologieën zoals het handschrift en polaroidfotografie om niet steeds weer in een onbegrijpelijke herhaling van de ervaring te vervallen) zien wat het is – om met Hegel te spreken – om te worden wat men niet langer is. Om een heden zonder verleden te hebben, een nieuwe wereld te zijn ingetreden. Dat is een heden waarin het schrift (weer) beeld is geworden: twee-dimensionaal en gelijktijdig.’
Is het denkbaar: een wereld zonder schrift als middel om ervaring of herinnering vast te leggen? Heeft het lineair geordende schrift definitief afgedaan en wordt het (opnieuw?) verdrongen door het beeld, dat minder lineair geordend is? Mogelijk. Dichters, beeldend kunstenaars en vormgevers tasten in e-poetry, digidichten en cinépoèmes in ieder geval de grenzen af van combinatie van taal en (bewegend) beeld om vorm te geven aan een veranderend wereldbeeld of aan een veranderde ervaringswijze.
Zie voor het hele artikel: http://www.groene.nl/2013/36/berichten-uit-een-schriftloze-samenleving
Meer achtergrond? Zie:
– Young Hae Chang Heavy Industries: Dakota http://www.yhchang.com/DAKOTA.html
– Young Hae Chang Heavy Industries: So So Soulful http://www.youtube.com/watch?v=qPG1W0LE_xw
– Cinepoèmes van Jan Baeke en Alfred Marseille: http://vimeo.com/channels/publicthought
– Ik heb voor hem gewild (I have wanted for him) http://vimeo.com/17212890
– K.Michel en Dirk Vis Passwordmarcopolo: http://www.passwordmarcopolo.com/
Kijk ook vooral naar de website van de tentoonstelling in het Victoria en Albert museum naar aanleiding van Memory Place van Hari Kunzru, met name naar de video’s van de diverse deelnamers
Pieter de Nijs