Informatiearchitectuur – Als woorden tekort schieten? Ga tekenen!
Organisaties en werkprocessen worden steeds ingewikkelder. De informaticus die systemen moet digitaliseren, krijgt het steeds moeilijker. Hoe inzicht en overzicht te houden? En, nog lastiger, hoe verkoopt hij een complex systeemontwerp aan de opdrachtgever? De oplossing: visualisatie. Zet analyse en ontwerp om in een sprekend beeld. Alleen dan blijft de boodschap hangen.
Dit was het thema van de 12e avond van het Instituut voor Beeldtaal, op dinsdag 23 september 2014 in Pakhuis de Zwijger, onder leiding van Frank van der Graaf.
Voor een gehoor van ruim 70 belangstellenden, deels duidelijk afkomstig uit de wereld van systeemontwerp, spraken Sjako ten Haken en Bob te Riele over het visualiseren van complexe zaken en in het bijzonder informatiestromen.
Ten Haken is zelfstandig bedrijfs- en informatiearchitect en hij is verbonden aan de werkgroep ‘Visual Enterprise Architecture’ van het Nederlands Architectuur Forum. Voor de goede orde: ‘architectuur’ is hier informatiearchitectuur, en ‘enterprise architecture’ is een jonge loot aan de boom van de organisatiekunde.
Sinds jaar en dag gebruiken systeemontwerpers visuele tools zoals stroomschema’s om afdelingen, werkprocessen en alle verbindingen daartussen overzichtelijk weer te geven. Deze benadering heeft echter zijn grenzen bereikt. Sjako ten Haken: “De complexiteit van organisaties vraagt om direct en duidelijk aansprekende beelden. Managers en medewerkers willen zich bij een informatiemodel iets kunnen voorstellen.” Ten Haken noemde meerdere metaforen die geschikt zijn om grotere organisaties en systemen mee af te beelden: een landkaart, een stad, een metronetwerk, een machine, of een stelsel van vaten en buizen.
“Deze metaforen zijn nuttig om in één visueel beeld een complexe organisatie te presenteren. Ze zeggen meer dan een abstract schema van hokjes en pijlen.” De informatieontwerper moet verder kijken dan de ‘formele modellen’, aldus Ten Haken. “Kom uit je ivoren toren, verplaats je in de medewerkers van het bedrijf waarvoor je werkt. Poppetjes in een werkschema doen het bijvoorbeeld erg goed.”
Ten Haken gaf verschillende uitwerkingen van hoe een complex bedrijf met één tekening in beeld gebracht kan worden: een ziekenhuissysteem als woning met meerdere lagen, een belastingdienst als stad of als spoornetwerk, een politieorganisatie in een stripverhaal. “Een poster willen de mensen ook altijd graag bewaren.”
Vervolgens zette informatieadviseur Bob te Riele, eveneens verbonden aan de werkgroep ‘Visual Enterprise Architecture’. Hij zette de zaal aan tot een uitdagend practicum. De opdracht was om een uitgeschreven bedrijfsanalyse – met de componenten teams, processen en resultaten – om te zetten in een uitnodigende visuele voorstelling. De uitkomsten waren onder meer een tenniswedstrijd (tussen de twee teams) en een bord spaghetti (als uitdrukking van de complexiteit van de werkstromen).
Conclusie
Uit de warme, inspirerende inleiding, de workshop en de geanimeerde discussie van ten Haken en te Riele kwam het toenemende belang van beeld duidelijk naar voren. Het gebruik van beeldtaal in de informatiearchitectuur zit op het snijvlak tussen de (geschreven)taal voor de formele, rationele, uitwerking en de beeldtaal voor de meer emotionele communicatie. Visualisatie bewerkstelligt transparantie, begrip en interactie tussen de informatiearchitect en de klant. Het vinden van een optimale balans tussen beide talen blijft de uitdaging voor de informatiearchitect van de toekomst.
Door: Jos Overbeeke